Normen en waarden zijn niet hetzelfde
Ze worden vaak achter elkaar in één adem genoemd: normen en waarden. In het verleden is deze discussie, met name onder het politiek bewind van voormalig minister-president Balkenende, vaak ter sprake gekomen. Het ging dan vaak over de omgang van burgers met elkaar in publieke ruimtes. Maar wat is eigenlijk precies het verschil tussen normen en waarden?
Wat zijn normen en waarden?
‘Je gaat het pas zien als je het door hebt’ (Johan Cruijff)
Wanneer je, al dan niet beroepshalve, het gedrag van mensen of organisaties wil begrijpen en beïnvloeden dan is kennis van de wijze waarop dat gedrag tot stand komt onontbeerlijk. Normen en waarden zijn twee belangrijke factoren die onze dagelijkse beslissingen en ons gedrag bepalen of tenminste sterk beïnvloeden.
Normen zijn gedragsregels binnen een groep. Gedragsregels komen tot stand binnen een groep. Dat kan bijvoorbeeld een drillrap-groep zijn maar ook een klaverjasclub of een groep met dezelfde nationaliteit of achtergrond. Wanneer je binnen een groep een ander gedrag toont dan wat binnen die groep de norm is dan loop je de kans dat de groep jouw gedrag afwijst of je zelfs ‘verstoot’. Mensen worden niet graag afgewezen waardoor de groepsnormen dus krachtig kunnen inwerken op het gedrag van het individu. Die invloed is zó groot dat individuen binnen die groep gedrag kunnen vertonen waar ze zelf twijfels bij hebben.
Waarden zijn individueel en liggen dieper in ons onbewuste brein. Het gaat om de zaken die het individu écht belangrijk vindt en meestal drukken we ze uit in een werkwoord bijvoorbeeld ‘liefde’, ‘gezondheid’, ‘solidariteit’, ‘gelijkwaardigheid’ enzovoort. Waarden bepalen, veelal op onbewust niveau, tot welke besluiten we dagelijks komen en bepalen daarmee dus ook in hoge mate het gedrag. Soms stemmen die waarden overeen met de afgesproken gedragsregels en soms ook niet. Dat is interessant vanuit een handhavingsperspectief.
Waarden zijn ook een ‘kapstok’ voor overtuigingen. Overtuigingen zijn dus niet hetzelfde als waarden, ze zijn daaraan wel verbonden maar zijn meer een generalisatie op basis van ervaringen. Bijvoorbeeld: iemand die ‘gezondheid’ en ‘solidariteit’ belangrijk vindt en misschien ook wel eens heeft ervaren dat een medische ingreep beter had gekund, zal ervan overtuigd zijn dat iedereen dezelfde kwaliteit zorg moet kunnen krijgen en dat dat ook goed is.
Wanneer ontstaan waarden?
Uit onderzoek blijkt dat in het bijzonder in de periode tot aan de volwassenheid de kernwaarden van een mens zich ontwikkelen.
In de eerste 7 levensjaren van een kind vormt het bewuste een kleine rol in de dagelijkse beleving. Dit betekent dat waarnemingen, ervaringen en daaruit voortkomende overtuigingen zich relatief vrij kunnen ‘nestelen’ in het onbewuste. Ze vormen als het ware een directe inprent (imprint). We noemen deze periode dan ook de inprentperiode. Zeer jonge kinderen leren daardoor snel én nemen waargenomen feiten als ‘waar’ en ‘vanzelfsprekend’ aan.
In de periode van 7 tot 14 jaar krijgt het bewuste een meer prominente rol. Je zou kunnen zeggen dat er meer filters komen te staan tussen de waarneming en het onbewuste.
Uitzonderingen daargelaten vindt weinig of geen directe inprent meer plaats maar gaat het kind meer op zoek naar de eigen ervaring. Het leidt vaak tot het modelleren van gedrag van mensen in de omgeving, waarmee het kind zich verbonden voelt. In de praktijk zien wij dit verschijnsel het sterkst voorkomen als kinderen letterlijk gedrag van anderen kopiëren.
In de resterende periode tot circa het 21ste levensjaar groeit letterlijk de bewustwording van de jongvolwassene in relatie tot de relevante omgevingen. Het individu probeert ‘een eigen weg’ te zoeken en heeft een sterke behoefte om zich te socialiseren (bij een groep te horen). Het meest herkenbaar en indringend is de socialisatie in de periode die wij benoemen als de zogenaamde puberteit.
In alle fasen is de invloed van de omgeving van groot belang. De eerste jaren vooral thuis, daarna wordt de invloed van vrienden en ‘de straat’ groter.
Waarden zijn dus niet voor iedereen gelijk, ze worden medebepaald door de omgeving waarin het individu zich ontwikkelt.
In China is het bijvoorbeeld gebruikelijk om je bord niet leeg te eten, om aan te geven dat je genoeg hebt gehad.
Normen en waarden aanleren
Waarden heb je dus ook meegekregen vanuit de cultuur waarin je bent opgegroeid. De normen binnen een cultuur verander je niet zomaar even. Daar kunnen generaties overheen gaan.
Anderzijds kan het zo zijn dat sommige waarden en normen de status van een Wet of zelfs Grondwet hebben gekregen. Individuen dienen zich dat aan de Wet te houden, zelfs als die niet strookt met eigen waarden of de norm uit jouw groep. Je kunt er dan voor kiezen of je je aan die Wet wil houden. Dat heet integreren: dan pas je jouw gedrag aan de normen van je omgeving aan.
Echter, de achterliggende waarde van die norm of de intentie van de Wet voelt misschien niet als van jou. Je kunt de Wet naleven maar het is aangeleerd gedrag. Je weet wat er van je verwacht wordt en je gedraagt je ernaar.
Waarden zijn geen absolute waarheid
Om terug te komen bij Johan Cruijff: als wetgever of handhaver is het goed je te realiseren dat naleving van wetten niet voor iedereen of voor elke organisatie vanzelfsprekend is. Daarmee is de overtreder niet meteen een crimineel of asociaal, verschillen in de omgeving waarin het individu gevormd is kunnen het overtredingsgedrag verklaren. En natuurlijk moet de Wet worden nageleefd en met de kennis die je door deze blog hebt opgedaan zal jouw bejegening van een overtreder misschien anders zijn dan zónder deze kennis. Wij van Bisschop + Partners hebben ook overtuigingen, zo zijn wij ervan overtuigd dat een respectvolle benadering en het snappen van het gedrag éérder tot gedragsverandering zal leiden dan te snel inzetten van repressieve middelen.
Tot slot
Gezien communicatie met burgers en bedrijven hoge eisen stelt in onze mondige samenleving, zijn communicatieve vaardigheden zeer belangrijk. De training gedragsvaardigheden voor toezichthouders biedt alle kennis over effectieve communicatie die nodig is om in normale omstandigheden vervelende situaties te voorkomen en doelen te bereiken.
Meer weten over de training Gedragsvaardigheden voor Toezichthouders?