Door Eva van Florestein
Ik zie mijzelf als ruimdenkende, goed ontwikkelde twintiger die open staat voor nieuwe culturen en niet snel ergens van staat te kijken. Mijn nekharen gaan overeind staan als ik denk aan de ‘minder-Marokkanenoproep’ van Wilders of wanneer ik lees over het aantal meldingen dat het MiND, het landelijke meldpunt voor strafbare en discriminerende uitingen op internet, binnen krijgt. Dit soort discriminerende uitingen zal je mij niet horen doen. Geen twijfel over mogelijk. Maar soms betrap ik mijzelf erop dat ook ik weleens een vooroordeel heb. Maar hoe werken en ontstaan deze vooroordelen en stereotypen eigenlijk?
Wat zijn vooroordelen en stereotypen?
Een vooroordeel is een mening waarvan je eigenlijk niet weet of hij wel klopt. Het is een oordeel dat niet gebaseerd is op kennis maar op een veronderstelling. Vooroordelen zijn meestal negatief en gaan vaak over eigenschappen van een groep mensen. Een overdreven beeld van een groep mensen dat vaak niet (volledig) overeenkomt met de werkelijkheid noemen we een stereotype. Wanneer een stereotype eenmaal geactiveerd is, blijft dit vaak in stand. Die activering gebeurt al op jonge leeftijd.
In de documentaire ‘Wit is ook een kleur’ van Sunny Bergman neemt Bergman de proef op de som. In het ‘black doll/white doll’-experiment wordt gekeken naar de keuzes die kleuters maken tussen zwart en wit. De jonge deelnemers, nog niet getraind in het geven van sociaal wenselijke antwoorden, blijken ongeacht hun eigen kleur dezelfde keuzes te maken en stellen de witte pop stelselmatig boven de zwarte pop. Zo vindt 75 procent de witte pop het slimste.
Wilt u meer informatie over onze trainingen die hierop aansluiten, neem dan gerust contact met ons op.
Sociaal gedeelde opinies, houdingen, normen of vooroordelen worden in de sociale psychologie ook wel sociale cognitie genoemd. Er zijn verschillende theorieën en principes die vooroordelen verklaren. Eén van de mechanismes die een rol speelt is het ‘primacy-effect.’ Wat we als eerst over iemand leren, heeft een beslissende invloed op onze uiteindelijk oordeel over die persoon. Volgens de ‘cognitieve missers’ theorie hebben mensen de neiging de voorkeur te geven aan simpele vuistregels in plaats van moeilijke cognitieve processen. Om deze reden denken mensen al snel in stereotypen en kost het veranderen van een stereotype te veel moeite en energie.
Rol van de media
De afgelopen jaren is er veel onderzoek gedaan naar de rol die de journalistiek en de media spelen in het discrimineren van bepaalde groeperingen en het vormen van vooroordelen.
Verschillende onderzoeken tonen aan dat er nog steeds iets schort aan de manier waarop de media over de islam, moslims en allochtonen in het algemeen rapporteren. Professor W. Shadid noemt in 2005 de volgende tekortkomingen in één van zijn artikelen; het doen van generaliserende uitlatingen, het simplificeren van hun cultuur, het opdelen van de samenleving in ‘wij’ en ‘zij’, alsmede het portretteren van moslims als achterlijk, bedreigend, afwijkend, irrationeel, fanatiek en niet geïntegreerd in de westerse wereld. Naar mijn mening zijn we 10 jaar later nog niet veel verder en vinden de eerdergenoemde tekortkomingen nog steeds plaats. Een gewaarwording waar we iets aan kunnen doen.
Bij vooroordelen en discriminatie wordt al snel gedacht aan discriminatie op basis van etniciteit. Dit is niet altijd het geval. Men kan ook vooroordelen hebben over mensen met een bepaalde hobby, interesse of muziekvoorkeur. Denk bijvoorbeeld aan gothics, skaters, heavy metal liefhebbers of leden van motorclubs. Ook in vooroordelen en stereotypen over dit soort groeperingen spelen de media een grote rol. Neem de motorclub No Surrender. Deze motorclub komt overwegend negatief naar voren in de media. Echter, zo’n 1.3 miljoen Nederlanders zagen de motorclub tijdens het programma Meeuwis en de Mol maken vrienden ook op een positieve manier in de media. De “vrienden” van die uitzending waren de mannen van de motorclub No Surrender. Er werd gezongen, spelletjes gedaan, gedanst en gekookt. Hiermee ziet de vereniging eruit als een doodnormale vereniging die bestaat uit een groep stoere mannen. Dit voorbeeld laat zien hoeveel invloed media kunnen hebben.
Bewustwording
Vooroordelen kunnen zorgen voor ongelijke behandeling. Zo kunnen vooroordelen bij politie ertoe leiden dat iemand sneller aangehouden wordt of docenten in het onderwijs kunnen zich bij hun schooladvies laten leiden door vooroordelen. Vaak zijn mensen zicht niet bewust van vooroordelen. Men kan gebruik maken van een Implicit Association Test ofwel een IAT om deze vooroordelen te meten. Confrontatie blijkt in theorie te kunnen leiden tot bewustwording, maar dit geldt alleen voor mensen die vooroordelen ‘erg’ vinden en dit graag wil veranderen. Dit werkt níet bij mensen die vooroordelen minder ‘erg’ vinden, en die dus niet zo gemotiveerd zijn om hun vooroordelen te verminderen, terwijl deze mensen juist vaak veel (onbewuste) vooroordelen hebben.
Ben je benieuwd naar je eigen (onbewuste) vooroordelen, doe dan hier een IAT-oefentest om deze te meten.