Hoe komt het dat drie getuigen van één voorval drie verschillende versies van het gebeuren vertellen? De interpretatie van het wereldbeeld is voor iedereen anders. Om die reden wordt er weleens gezegd dat elke getuige liegt. Een meer accurate stelling zou zijn dat elk mens ervoor kiest bepaalde zaken te zien. Op basis van een veelheid aan factoren zijn we de hele dag verwikkeld in een onbewust filter- en selectieproces. Ieder uur, iedere minuut en iedere seconde. Het resultaat? Iedereen ziet de wereld door zijn of haar eigen bril.
Voor handhavers is dit een belangrijk inzicht. Beseffen dat een wereldbeeld slechts een interpretatie is, is namelijk de eerste stap richting een andere – meer constructieve – kijk op handhaving. Eén waarbij beboeten niet het meest voor de hand liggende instrument is voor het teweegbrengen van een gedragsverandering.
Eén gebeurtenis, talloze interpretaties
Een beeldvorming van de waarheid wordt voorafgegaan door een snel, maar zeer efficiënt proces: we ontvangen prikkels, verwerken deze en geven ze terug in de vorm van gedrag. Deze ogenschijnlijk tijdrovende keten van gebeurtenissen voltrekt zich in een minimale hoeveelheid tijd.
Daardoor reageren verschillende mensen anders op eenzelfde voorval. En om die reden lopen waarnemingen van getuigen vaak uiteen. De oorzaak hiervan ligt in het feit dat iedereen de werkelijkheid op zijn of haar eigen manier vertaalt naar ervaringsachtergronden. Zo ontstaat er een interpretatie van het wereldbeeld: een eigen versie van dat wat zich heeft voltrokken.
Interpretatie wereldbeeld: 4,6 miljoen mogelijkheden
Tel eens tot één. Hoeveel kun je binnen die tijd zien, horen, proeven, ruiken, voelen en bedenken? Het is wetenschappelijk bewezen dat er per seconde maar liefst 4,6 miljoen eenheden aan informatie op ons afkomen. Logischerwijs moeten we een selectie maken! De vraag is: hoeveel voorwerpen, kleuren, geluiden, bewegingen en gevoelens kun je precies waarnemen in een zestigste van een minuut?
Het is vastgesteld dat we per seconde aan slechts zeven plus/min twee prikkels aandacht kunnen besteden. Er is dus een enorme hoeveelheid aan informatie die we binnen een mum van tijd moeten wegfilteren.
Vorming van het wereldbeeld: drie principes
Al die zintuiglijke indrukken die op ons afkomen en de herinneringen die we bezitten, organiseren we in één wereldmodel. Dát is onze interpretatie van het wereldbeeld. Bij dit proces zijn drie universele modelleringsprincipes betrokken:
- Generalisatie: een overtuiging die we destilleren op basis van eerdere ervaringen;
- Weglating: op grond van onze overtuiging laten we prikkels weg in onze waarneming;
- Vervorming: de ‘overgebleven’ prikkels vervormen we op basis van onze overtuiging, die is gebaseerd op eerdere ervaringen.
Van binnen naar buiten
Na het filteren van een waarneming creëer je een bepaald gedachtenpatroon. Het beeld dat je in gedachten vormt, dát wat je tegen jezelf zegt, het denkbeeldige geluid dat je ‘afspeelt’, het gevoel dat je oproept en de geur of smaak die je je levendig voorstelt, vormen samen je interne voorstelling. En deze uit zich ‘aan de buitenkant’ middels je stemming.
In tegenstelling tot wat veel mensen denken, is je stemming dus niet afhankelijk van wat je hebt waargenomen. Zij wordt volledig bepaald door de interne voorstelling die je hebt gemaakt naar aanleiding van je waarneming.
De reis van de prikkel: interpretatie, wereldbeeld, gedrag
Wat anderen kunnen waarnemen wanneer ze met jou in contact zijn, is je gedrag. Dit bestaat uit meerdere onderdelen: tonaliteit, fysiologie en woorden. Je stem, lichaamshouding en woordkeuze zijn dus het eindresultaat van de lange weg die de aanvankelijke externe prikkel heeft afgelegd door je filters, interne voorstelling, stemming en fysiologie.
Wereldbeeld en waarheid
Wat je laat horen en zien in je gedrag, is een directe reflectie van dát wat zich in de filters afspeelt: het wereldmodel – oftewel, een eigen, unieke weergave van de werkelijkheid. Vraag je je af wat de waarheid dan is? In principe is het ene wereldmodel niet méér waar dan het andere. De prikkels die we selecteren, zijn immers allemaal even ‘echt’. Er komen 4,6 miljoen onderdelen van de werkelijkheid op ons af; elke seconde opnieuw.
Interpretaties van wereldbeelden: handvatten voor de handhaver
Als gevolg van al die verschillende wereldbeelden kunnen we het volgende stellen: wat voor de een normaal is, kan voor de ander absurd zijn. Handhavers die zich hiervan bewust zijn en weten waar stemmingen, gedrag, zienswijzen en meningsverschillen vandaan komen, kunnen meer ontspannen omgaan met overtreders. Ook kunnen ze een interesse ontwikkelen in de manier waarop een overtreding kan worden voorkomen. En dat is een benadering die de toekomstige ervaringen en wereldbeelden van alle betrokken partijen ten goede zal komen!