Gedrag beïnvloeden hoort bij het mens-zijn
Leo Bisschop
Een mens ‘gedraagt zich’ of ‘gedraagt zich niet’. Of het gedrag als positief wordt ervaren door de samenleving hangt af van de normen en waarden in die samenleving en zegt dus niet veel over het gedrag zelf.. In een crimineel milieu zullen andere waarden gelden dan voor de gemiddelde Nederlander.
Slechts van een klein deel van het menselijk gedrag is bewust. Het overgrote deel van de gedragingen vindt zijn oorsprong in het onbewuste werk dat plaatsvindt in ons brein. En juist dat onbewuste gedrag is dan ook van grote invloed op de wisselwerking tussen mensen in onze samenleving en dus ook de kwaliteit van onze leefomgeving. Door het onbewuste gedrag te beïnvloeden, kan de maatschappij veranderd, verbeterd worden.
Bewust en onbewust gedrag
Van gepland, bewust gedrag is met name sprake als een mens op belangrijke kruispunten in het leven komt. Als er belangrijke beslissingen genomen moeten worden, worden alle zeilen bijgezet. De mens is zich dan volledig bewust van alles wat er om hem of haar heen gebeurt. Maar bij complexe besluiten, bijvoorbeeld het kopen van een huis, is er een grote hoeveelheid informatie en afwegingen. Het definitieve besluit wordt dan toch goeddeels op het onbewuste niveau genomen. We noemen het dan een intuïtief besluit; ‘het voelt goed, als we dit doen’.
Van onbewust gedrag is eigenlijk voortdurend sprake. Bij uitstek in stress situaties, waar het onbewuste vrijwel geheel de controle overneemt. Denk aan een bijzonder spanningsvolle situatie. We hoeven dan niet bewust te kiezen. Ons onbewuste reageert door te vluchten, te bevriezen of te vechten. Gelukkig maar, want de snelheid waarmee onbewuste beslissingen worden genomen is aanzienlijk hoger dan het ‘denkwerk’ van het cognitieve, verstandelijke deel van ons brein.
Onbewust gedrag is de persoonlijke standaard
Onbewust gedrag wordt aangestuurd door een complex proces, waarbij een externe waarneming of gebeurtenis via een aantal persoonlijke neurologische filters wordt vertaald naar een interne voorstelling van de situatie. Op basis van stemming, fysiologie en ter beschikking staande gedragsmogelijkheden wordt dan een bepaald gedrag naar buiten gebracht. De inhoud en ‘afstelling’ van de neurologische filters wordt bepaald door aangeboren en aangeleerde zaken. Het is uw persoonlijke standaard gedrag. Het is het gedrag op de automatische piloot.
Ik raad iedereen aan zo nu en dan eens te checken of de automatische piloot nog goed is afgesteld, of dat er een ‘software update’ nodig is. De automatische piloot kan immers nog besluiten nemen op basis van oude ervaringen, die al lang niet meer van toepassing zijn.
Onbewust het goede doen
Veel mensen neigen er naar om het goede te doen. In elk geval datgene wat zij zelf als goed beschouwen. Denk bijvoorbeeld aan het massaal helpen bij de opvang van vluchtelingen, of het leefbaar houden van de natuur en de leefomgeving. Of zich simpel aan de verkeersregels houden. Hierover nadenken hoeft niet, als het als een gewoon leefpatroon is ingeslepen.
In principe wordt dit gedrag impliciet beloond omdat dit gedrag voortvloeit uit wat het individu zélf als goed beschouwd. Zolang de samenleving dezelfde definitie van ‘goed’ hanteert is dat mooi. Zodra de ‘goed’ definitie sterk afwijkt van wat algemeen geaccepteerd is ontstaat er een probleem.
Onbewust slecht gedrag
Door allerlei omstandigheden komen er kinken in de kabel van ons gedrag. Een moeilijke jeugd, een afwijkende opvoeding, kan een mens veel bagage meegeven. Hierdoor wordt, bijvoorbeeld, het beeld van wat ‘goed’ is vervormd. Al is het maar iets ogenschijnlijk kleins als het negeren van een rood voetgangerslicht.
Wanneer een handhaver met dergelijk onbewust gedrag wordt geconfronteerd, is een klantgerichte reactie. Door hoofd- en bijzaken goed te scheiden, door de overtreder op vriendelijke doch dringende wijze hiermee te confronteren, wordt de mens zich bewust van zijn onbewuste gedrag. Met deze bewustwording begint het proces om zich anders te gaan gedragen. Ja, een handhaver kan wel degelijk het gedrag beïnvloeden!
Onbewuste gedragsbeïnvloeding
De overheid kan een serieuze rol spelen in het speelveld van bewustmaking van onbewust gedrag. Onder meer door burgerinitiatieven te ondersteunen en toe te juichen. Onbewust goed gedrag wordt beloond. Hierdoor wordt de burger gemotiveerd om goed gedrag te gaan (en blijven) vertonen.
Door daarnaast de handhavers te ondersteunen met doelgerichte trainingen, worden ook zij geholpen. Zowel in hun persoonlijke attitude, als in hun taak om het gedrag te beïnvloeden van de burgers in hun leefomgeving. Van onze cursisten hoor ik ook, dat het werk van de handhaver er een stuk leuker en interessanter door wordt en soms ook minder stressvol.
De hele maatschappij kan zich bewust worden van de mogelijkheden tot groei, die verscholen liggen in het beïnvloeden van het onbewuste gedrag van de mens.