Eva van Florestein
Wie weleens op Rotterdam Centraal komt kent hem wel. In plaats van de roltrap kan je daar sinds juni 2016 de pianotrap nemen. De treden van de trap zijn voorzien van speciale sensoren, waardoor er pianomuziek klinkt als je over de traptreden loopt. Maar wist je ook dat deze trap een voorbeeld is van nudging en dat de gemeente Rotterdam en de RET jouw gedrag proberen te beïnvloeden?!
Veiligheidsbeleving is de manier waarop mensen veiligheid ervaren. Veiligheidsbeleving wordt ook wel subjectieve veiligheid genoemd. Dit is de tegenhanger van objectieve veiligheid, hiermee wordt het feitelijk niveau van criminaliteit en overlast bedoeld. De subjectieve veiligheid geeft aan hoe mensen dit waarnemen en beleven. Sociale veiligheid heeft betrekking tot de bescherming of het zich beschermd voelen tegen gevaar dat veroorzaakt wordt of dreigt te worden veroorzaakt door menselijk handelen in de openbare ruimte.
Uit belangrijke onderzoeken en monitoren zoals de Veiligheidsmonitor komt naar voren dat Nederlandse burgers zich vanaf de eeuwwisseling steeds veiliger zijn gaan voelen, tussen 2004 en 2008 zelfs in extreme mate, daarna stabiliseren de cijfers.
Wat is ‘nudging’?
Het werkveld toezicht en handhaving is sterk in beweging. Datzelfde geldt voor verschillende visies op effectieve handhaving en inzet van instrumentarium. Zo zijn er ontwikkelingen gaande op het terrein van gedrag beïnvloedende technieken in relatie tot handhaving en de inzet van nudging daarbij. Nudging gaat over het geven van een duwtje (‘nudge’ in het Engels) in de ‘goede’ richting. Er is geen eenduidige definitie van nudging maar het komt erop neer dat de (deels) onbewuste besluitvorming van mensen wordt beïnvloed om zo tot gewenst gedrag te komen.
In 2014 werden over dit onderwerp rapporten opgesteld door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO). De rapporten spreken elkaar deels tegen; de WRR adviseert toepassing van gedragswetenschappelijk onderzoek en pleit voor toepassing van nudging terwijl de RMO daarin juist terughoudendheid adviseert. In zijn advies stelt de RMO dat nudging door de overheid alleen toelaatbaar is als dit het vermogen van burgers versterkt om verleidingen te weerstaan die niet overeenstemmen met hun eigen waarden en doelen. Dat betekent terughoudendheid bij meer omstreden beleidsonderwerpen, volledige transparantie over de ingezette instrumenten en voldoende tegenkrachten in het democratische beleidsproces.
De ‘Fun Theory’ van Volkswagen
Er zijn in de praktijk al veel voorbeelden bekend die overtredingsgedrag en leefbaarheid- en veiligheidsgevoelens positief beïnvloeden. Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) heeft eind 2016 in het boekje Veiligheidsverleiding meer dan 50 voorbeelden gepubliceerd hoe mensen door een andere inrichting van de omgeving verleid kunnen worden tot gewenst gedrag. De pianotrap in Rotterdam is hier een voorbeeld van. Het initiatief van de ‘Piano Staircase’ komt van Volkswagen; door de interactieve trap in Stockholm kozen 66% meer mensen dan normaal voor de trap. Volkswagen noemt dit de ‘Fun Theory’. Naast de pianotrap wordt als vorm van nudging ook weleens een normale piano ingezet om zo menselijk gedrag en gevoel te beïnvloeden. Zo staan er op 14 stations in Nederland piano’s die ervoor moeten zorgen dat reizigers zich prettiger en minder gefrustreerd voelen op de drukke en doorgaans ongezellige stations.
Van nature houden mensen er niet van om door een donkere tunnel fietsen, maar in een fietstunnel waar je vermaakt wordt, blijft geen tijd over om bang te zijn. Wie de ‘feel-good-tunnel’ in Oss binnengaat, ziet een leuke of grappige vraag op een scherm. Bij de uitgang van de tunnel komt het antwoord. Volgens de bedenkers en psychologen is dat voldoende om het ‘werkgeheugen’ van de fietser te vullen zolang hij in de tunnel is. Daardoor is er geen ruimte meer om bang te zijn.
Nudging toegepast in Groningen
Een ander voorbeeld van nudging dat te maken heeft met geweld en criminaliteit is te zien in de (studenten) stad Groningen. In Groningen vinden wekelijks meerdere geweldsincidenten plaats. De meeste gevallen vinden plaats in de binnenstad tijdens uitgaansavonden. Om de agressie (onder andere tegen mensen met een publieke taak) terug te dringen, is in de stad het uitgaanspubliek gebombardeerd met vrolijke plaatjes op bierviltjes, abri’s, bij uitgaansgelegenheden, op ramen en op kaartjes. In nachtbussen en op busstations wordt een kalmerende sinaasappelgeur verspreid en spiegels bij bushaltes confronteren mensen onbewust met zichzelf. Deze reeks aan gedragsmaatregelen leidden tot 27% minder agressieve en gewelddadige gedragingen.
Bovengenoemde voorbeelden laten zien dat nudging een belangrijke rol kan spelen in zowel de subjectieve als de objectieve veiligheidsbeleving van mensen. Wilt u meer weten over gedragsbeïnvloeding en hoe u dit zelf (in uw werk) kunt toepassen, schroom dan niet om contact op te nemen.